Inwazyjne obce gatunki zwierząt

12 1 fot RBobrek

Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi, gatunki obce to organizmy wprowadzone (na skutek interwencji człowieka) poza jego naturalny zasięg występowania[1]. Z kolei pojęcie inwazyjnego gatunku obcego oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża różnorodności biologicznej i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób [1]. Obecnie, wpływ inwazyjnych gatunków obcych jest uważany za jedno z ważniejszych zagrożeń dla przyrody na świecie. Problem ten dotyczy także Polski, gdyż także tu do środowiska przyrodniczego wprowadzono liczne obce gatunki zwierząt, grzybów, roślin i różnorodnych mikroorganizmów. Część z nich na stałe wrosła w krajobraz rodzimej przyrody i świadomość ludzi, inne natomiast to zupełnie nowi i nieznani przybysze, którzy nierzadko są bardzo niebezpieczni dla krajowej różnorodności biologicznej. Dlatego warto znać najważniejsze inwazyjne gatunki obce i być świadomym, że można natknąć się na nie w naszym otoczeniu. Warto również wiedzieć, że obecnie wprowadzanie gatunków obcych do środowiska naturalnego jest prawnie zakazane i podlega karze [2]. W niniejszym tekście skupimy się na gatunkach zwierząt.

Inwazyjne gatunki obce napotkamy we wszystkich powszechnie znanych grupach zwierząt i w bardzo różnorodnych ekosystemach. Drogi, jakimi trafiły one do środowiska przyrodniczego w Polsce, są również bardzo różnorodne. Jedne zostały wprowadzone do środowiska umyślnie, gdyż miały się stać przedmiotem gospodarki, inne są uciekinierami z przemysłowych lub prywatnych hodowli czy też ogrodów zoologicznych, a jeszcze inne są porzuconymi przez swych właścicieli zwierzątkami domowymi, w tym, przetrzymywanymi w warunkach domowych w terrariach lub akwariach. Niezależnie od tego jak trafiły do środowiska, mogą poważnie zaszkodzić gatunkom rodzimym, m. in. poprzez zabieranie im przestrzeni i zmienianie siedliska ich życia, oddziaływanie konkurencyjne, drapieżnictwo/roślinożerność czy przenoszenie chorób i pasożytów, do których rodzime gatunki nie są zaadaptowane. 

Wśród ssaków najbardziej znane i wysoce szkodliwe gatunki obce to: norka amerykańska, jenot i szop pracz. Są to drapieżniki, które wywierają bezpośrednią presję na populacje wielu drobnych zwierząt leśnych, polnych i nadwodnych, w tym szczególnie na liczne gatunki ptaków, którym plądrują gniazda i zabijają pisklęta. Również wśród ptaków spotkać można w Polsce inwazyjne gatunki obce, takie jak gęsiówka egipska, bernikla kanadyjska czy – na pozór egzotyczna – papuga aleksandretta obrożna. O ile w naszym kraju ptaki te nie wywierają jeszcze dużego wpływu, gdyż nadal są nieliczne, to należy mieć świadomość, że w krajach  Europy Zachodniej czynią już w przyrodzie znaczne szkody.

Duża liczba inwazyjnych gatunków obcych zamieszkuje środowiska wodne. Zalicza się do nich wiele ryb, wprowadzanych do krajowych wód najczęściej wraz z materiałem zarybieniowym ryb, wykorzystywanych gospodarczo przez człowieka. Wśród inwazyjnych gatunków ryb, występujących w polskich wodach, wymienić można: trawiankę, czebaczka amurskiego czy sumika karłowatego. Konkurują one z rodzimymi i gospodarczo hodowanymi gatunkami ryb lub wyjadają ich ikrę. Liczne są także inwazyjne obce małże, które trafiają do środowiska zwykle przy okazji zarybień lub z wodami balastowymi statków morskich. Mogą to być niewielkie zwierzęta, jak racicznica zmienna lub małże z rodzaju Corbicula, ale również i duże, jak szczeżuja chińska, która jest największym spotykanym w polskich wodach małżem i w ogóle jednym z największych występujących u nas bezkręgowców. Z gospodarką rybacką związane jest też pojawianie się w Polskich wodach śródlądowych bardzo niebezpiecznych dla rodzimej przyrody amerykańskich raków: pręgowatego i sygnałowego.

Bardzo istotnym źródłem gatunków inwazyjnych są hodowle akwarystyczne, szczególnie te prywatne. W wielu przypadkach, gdy hodowane zwierzę znudzi się właścicielowi, urośnie zbyt duże i stanie się kłopotliwe lub też po remoncie mieszkania nie znajdzie się dla niego miejsca, trafia ono do wód otwartych, wypuszczane przez nieodpowiedzialnego akwarystę, wiedzionego fałszywie humanitarnymi pobudkami. Podobnie bywa np. z pijawkami używanymi przez niektórych w medycynie naturalnej – choć przypominają one naszą pijawkę lekarską, są to inne, obce gatunki, których po zakończonej terapii absolutnie nie należy wypuszczać do środowiska! Uwalniane w ten sposób zwierzęta zwykle nie przeżywają, gdyż nie są zaadaptowane do panujących u nas warunków środowiskowych, a te, którym się to uda, często sieją prawdziwe spustoszenie w ekosystemach krajowych jezior, rzek, stawów i drobnych zbiorników wodnych. Szczególnie groźne dla rodzimej przyrody mogą być przetrzymywane powszechnie jako zwierzęta domowe w akwariach, paludariach lub przydomowych oczkach wodnych różne gatunki żółwi wodno-lądowych (najczęściej różne podgatunki żółwia ozdobnego – czerwonolicy, żółtolicy lub żółtobrzuchy), raków (rak marmurkowy i luizjański) czy ryb (np. karaś złocisty czyli popularna złota rybka). Pamiętajmy więc, że żadnych organizmów utrzymywanych w akwariach nigdy nie powinno się wypuszczać do krajowych wód otwartych, gdyż może przynieść to przyrodzie ogromne szkody! Niechciane zwierzątka domowe powinny być przekazane  innym hodowcom, być zwracane do sklepów zoologicznych/akwarystycznych lub być przekazywane wyspecjalizowanym ośrodkom dla fauny egzotycznej, których w Polsce bardzo brakuje.

Źródła

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych.

[2] Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (DzU z 2021 r., poz. 1718).

Gatunki obce w Polsce – Instytut Ochrony Przyrody PAN; https://www.iop.krakow.pl/ias

Inwazyjne gatunki obce – Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska; https://projekty.gdos.gov.pl/inwazyjne-gatunki-obce

 

-----

Wpis opublikowany w ramach projektu „Dzikie jest dobre” realizowanego wspólnie przez Fundację Dzieci w Naturę i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków z dotacji Programu Aktywni Obywatele - Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.

Rafał Bobrek

biolog, ornitolog, pracownik Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków