Remonty i termomodernizacje budynków a ochrona ptaków i nietoperzy
W ostatnich latach w wielu miejscach w Polsce prowadzone są na szeroką skalę prace termomodernizacyjne, które same w sobie są bardzo pożyteczne – dzięki poprawieniu termoizolacji z budynku ucieka mniej ciepła, a to pozwala zmniejszyć zużycie energii (a tym samym obniżyć koszty ponoszone przez mieszkańców) i jest korzystne z punktu widzenia ochrony klimatu. Jednak gdy prace te prowadzone są nieprawidłowo, powodują zniszczenie ptasich lęgów, lęgowisk i zimowisk nietoperzy lub utratę zajmowanych przez nie siedlisk lęgowych. Z analogicznym zagrożeniem związane mogą być wszelkie remonty budynków i budowli (lub ich części, np. dachu lub elewacji), zamieszkiwanych przez ptaki i/lub nietoperze.
Jak powinny wyglądać prawidłowo przeprowadzone prace?
Planując prace remontowe i termomodernizacyjne w budynku, inwestor powinien uzyskać ekspertyzę ornitologiczną (dot. ptaków) i chiropterologiczną (dot. nietoperzy). Przy pracach zaplanowanych między 1.09 i 31.03, może być ona wykonana wiosną poprzedzającą remont. Jeśli między 1.04 a 31.08 – rok wcześniej. Zadaniem ornitologa/chiropterologa jest określenie:
- czy w budynku gniazdują ptaki/nietoperze (jeśli tak, to gdzie i w jakiej liczbie),
- czy obecne są miejsca, które ptaki/nietoperze mogą wykorzystać jako potencjalne siedlisko (miejsce gniazdowe, schronienie, zimowisko)
- jakich metod należy użyć dla zapewnienia braku zwierząt w budynku w momencie rozpoczęcia prac,
- jakie działania kompensacyjne można zastosować.
Przed przystąpieniem do prac konieczne jest zabezpieczenie wszystkich miejsc, do których zwierzęta mogłyby się dostać i zostać później zamurowane. O ile w budynku ekspertyza nie wykazała obecności nietoperzy, to prace zabezpieczające należy prowadzić w okresie od początku września do końca lutego. Usuwanie pustych gniazd ptasich przed 16 października, zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 (Dz.U. nr 151, poz. 1220 ze zmianami) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wymaga pisemnej zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Jeśli termin wykonania prac dociepleniowych obejmuje okres między 1.03 i 15.10, wówczas konieczne jest zwrócenie się do regionalnej dyrekcji ochrony środowiska z wnioskiem o zgodę na płoszenie i niepokojenie ptaków w okresie lęgowym. Jeśli, niezależnie od terminu prac, planowane jest również zamknięcie otworów do stropodachów lub zniszczenie innych siedlisk ptaków stwierdzonych przez ornitologa, wówczas konieczne jest również wystąpienie do regionalnej dyrekcji ochrony środowiska. Obowiązki te nakłada ustawa o ochronie przyrody (art. 56 ust.2). W obu przypadkach załącznikiem do wniosku powinna być wykonana ekspertyza ornitologiczna.
W niektórych przypadkach, regionalny dyrektor ochrony środowiska może ustalić warunek, że prace odbywać się będą pod nadzorem eksperta ornitologa. Określa też szczegółowo, jaką formę ma przyjąć ten nadzór - czy jednorazowej kontroli bezpośrednio poprzedzającej rozpoczęcie prac, czy też stałego nadzoru w czasie ich trwania.
W przypadku gdy budynek zamieszkują nietoperze, zabezpieczenie szczelin może być wykonane wyłącznie w okresie, w którym mogą one opuścić kryjówki i znaleźć sobie inne bezpieczne schronienia. Najlepszy jest do tego okres od sierpnia do września. Absolutnie nie można w takiej sytuacji zabezpieczać szczelin w okresie zimowym! Decyzję o terminie i sposobie wykonania prac musi podjąć chiropterolog, który powinien także sprawować nadzór nad przeprowadzanymi pracami zabezpieczającymi.
Często technicznie możliwe jest pozostawienie otwartych otworów wlotowych do stropodachów. Główna funkcja stropodachu polega na odprowadzeniu nadmiaru ciepła latem i zapewnieniu odpowiedniej cyrkulacji pary wodnej w budynku – obecność gniazd nie ogranicza tej funkcji. Otwory powinny być zamykane w sytuacji, kiedy harmonogram prac przewiduje wypełnianie stropodachów fibrą celulozową, granulatem wełny mineralnej czy granulatem styropianu. W takich przypadkach działaniem kompensacyjnym jest wywieszenie w pobliżu zamkniętych otworów odpowiednich budek lęgowych dla ptaków. Obecnie na rynku działa wiele firm i organizacji oferujących gotowe budki wykonane specjalnie dla jerzyków, wróbli i pustułek (gatunków najsilniej związanych ze stropodachami). Szczegółowe informacje dotyczące budek, ich liczby i rozmieszczenia powinien przekazać ekspert ornitolog w ramach wykonywanej ekspertyzy.
Interwencje w przypadku łamania prawa przy ocieplaniu budynków
Zgodnie z cytowanymi wcześniej: ustawą o ochronie przyrody oraz z rozporządzeniem Ministra Środowiska, w zasadzie wszystkie gatunki ptaków i nietoperzy występujące w budynkach są objęte ochroną prawną. Jeśli w budynku zasiedlonym przez nie są prowadzone prace dociepleniowe, a inwestor nie posiada odpowiednich zezwoleń z RDOŚ i GDOŚ, wówczas dopuszcza się wykroczenia przeciwko środowisku (zgodnie z art. 131 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody). Jeśli pisklęta/młode zostały zakratowane lub zamurowane, co uniemożliwiło ich karmienie przez dorosłych, skutkuje to ich śmiercią głodową. To z kolei kwalifikuje taki czyn jako przestępstwo zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997 (Dz.U. nr 106, poz. 1002 ze zmianami). Dlatego też w przypadku ociepleń prowadzonych niezgodnie z prawem, szczególnie w nagłych przypadkach (jak zamurowywanie piskląt/młodych) należy wezwać policję lub straż miejską. Funkcjonariuszom, którzy mają obowiązek przyjechać do takiego zgłoszenia, warto przekazać wydruk odpowiednich przepisów (Podstawy prawne: § 6 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, art. 52. ust. 1 pkt 3, 7, 8 i art. 131 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody oraz art. 50 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane). Wyjątek od ochrony gatunkowej dotyczy gołębia miejskiego Columba livia f. urbana, którego ochrona obejmuje wyłącznie wtedy, gdy mamy do czynienia z gniazdem, w którym znajdują się już pisklęta. Oznacza to, że płoszenie gołębi, a także usuwanie/niszczenie ich gniazda do momentu wyklucia się młodych ptaków jest zgodne z prawem.
Reagować należy zawsze, gdy:
- zamurowywane są otwory z gniazdami, pisklętami, jajami, dorosłymi ptakami, a także młodymi lub dorosłymi nietoperzami;
- niszczone są gniazda, kryjówki lub schronienia;
- zauważysz ptaki (lub nietoperze) przebywające na budynku, w którym rozpoczynają się prace remontowe, i przewidujesz, że remont im zagrozi.
Podejmując interwencje, w pierwszej kolejności informujemy wykonawcę prac oraz zarządcę lub inwestora (np. spółdzielnię mieszkaniową, administrację) o obecności ptaków lub nietoperzy w budynku. Ta sama informacja powinna zostać przekazana zarządcy pisemnie, z potwierdzeniem odbioru i datą na kopii. W sytuacji gdy wykonawca prac nie chce przerwać prac pomimo poinformowania go o obecności w budynku gatunków chronionych, należy zawiadomić policję, która ma obowiązek przerwać prace prowadzone z naruszeniem prawa (przepisów dot. ochrony gatunkowej). Informację o zagrożeniu dla ptaków lub nietoperzy należy dodatkowo przesłać listem poleconym do regionalnej dyrekcji ochrony środowiska, powiatowego inspektoratu nadzoru budowlanego i wydziału ochrony środowiska urzędu miasta lub gminy. W przypadku prowadzenia prac budowlanych mogących zagrozić dzikim zwierzętom występującym na terenie inwestycji lub ich siedliskom, organ nadzoru budowlanego zobowiązany jest do wstrzymania przeprowadzanych prac budowlanych (pod groźbą odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 231 Kodeksu karnego (Dz.U. z 1997 nr 88, poz. 553, z późn. zm.)
Temat występowania w budynkach zwierząt chronionych jest złożony, dlatego po więcej informacji odsyłamy do poniższych źródeł.
Dodatkowe informacje
https://otop.org.pl/ptasie-porady/szukasz-pomocy/termomodernizacje-i-inne-inwestycje/
https://otop.org.pl/uploads/media/ptaki_w_mie%C5%9Bcie_+_ok%C5%82adka_na_www.pdf
https://otop.org.pl/uploads/media/ulotka_nie_mieszkasz_sam.pdf
http://www.bocian.org.pl/jerzyk
http://mto-kr.pl/nfosigw/folder_procedur.pdf
http://mto-kr.pl/nfosigw/ulotkaInw1712.pdf
http://stop.eko.org.pl/portal/upload/files/ulotki/ptaki_w_budynkach_przepisy_nfos.pdf
http://stop.eko.org.pl/wp/wp-content/uploads/pliki/ptaki_nietoperze_w_budynkach.pdf
http://www.salamandra.org.pl/DO_POBRANIA/PRAWO/folder_bloki.pdf
http://podkowiec.pronatura.org.pl/nietoperze-w-budynkach
https://drive.google.com/file/d/1FQHqHlI5sv785sCL7-Reb7qM9iuyLYR5/view?usp=sharing
-----
Wpis opublikowany w ramach projektu „Dzikie jest dobre” realizowanego wspólnie przez Fundację Dzieci w Naturę i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków z dotacji Programu Aktywni Obywatele - Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG.
